250 triệu năm trước, một vụ thảm sát khủng khiếp đã xảy ra, một tội ác ghê gớm nhất mà hành tinh đã từng chứng kiến, và điều đáng nói hơn là đó lại chính là một trong những yếu tố đầu tiên giúp chúng ta có mặt trên thế giới này.
Chúng ta vẫn thấy quen thuộc với thảm họa tuyệt chủng 65 triệu năm trước vào cuối kỉ Creta (Phấn trắng), gây ra sự tuyệt chủng của các loài khủng long thống trị Trái Đất thời đó. Nhưng thực tế, một thảm họa thật sự của thời cổ đại lại không phải vụ tuyệt chủng này mà là một sự kiện hoàn toàn khác, như một tội ác đẫm máu nhất trong lịch sử của hành tinh, đóng một vai trò rất lớn tới sự phát triển sự sống trong hàng trăm triệu năm, trong đó có cả sự thống trị rồi tuyệt chủng của khủng long, cuộc lên ngôi của các động vật có vú và cả nhân loại chúng ta ngày nay. Đó là cuộc đại tuyệt chủng Permi (hay Permi-Trias, Permian-Triassic great extinction).
Vụ thảm sát đẫm máu...
Đại tuyệt chủng Permi diễn ra vào cuối kỉ Permi (kỉ cuối cùng của đại cổ sinh - Paleozoic) cách đây 250 triệu năm (còn gọi là đại tuyệt chủng Permi-Trias do lúc nó kết thúc là lúc đánh dấu việc bước sang giai đoạn địa chất tiếp theo của Trái Đất là kỉ Trias (kỉ đầu tiên của đại trung sinh – Mesozoic, kỉ này còn thường được gọi là kỉ Tam Điệp). Cuộc đại tuyệt chủng đã xóa sổ 95% số loài động vật tồn tại dưới đại dương và hơn 70% số loài trên mặt đất. Trái Đất khi đó không khác gì địa ngục như những cảnh tượng tưởng như chỉ có trên phim ảnh, chỉ một chút nữa là sự sống đã biến mất vĩnh viễn trên hành tinh này và chúng ta sẽ chẳng bao giờ được ra đời. Nó được nhiều nhà khoa học ví như một tội ác đẫm máu nhất lịch sử, và ghê gớm hơn nữa là thủ phạm đã xóa dấu vết một cách ... gần như hoàn hảo. Trong rất nhiều năm các nhà khoa học không cách nào để tìm hiểu được nguyên nhân thực sự của sự kiện khủng khiếp này.
Động thực vật kỉ Permi
Sự phân tách và hợp nhất của các lục địa, những đợt phun trào núi lửa khủng khiếp cùng nhiều biến đổi địa chất và khí hậu khác đã chôn vùi gần như toàn bộ các vết tích của thời kì này. Thật may mắn trong những năm đầu của thế kỉ 21, các nhà khoa học đã tìm được những bằng chứng đầu tiên và dần tiến tới kết luận chính xác cho "vụ án" này.
Có nhiều ý kiến tranh luận trong các nhà khoa học, có ý kiến cho rằng một thiên thạch khổng lồ (hay một tiểu hành tinh) với kích thước lớn hơn cả ngọn Everest đã va chạm với Trái Đất hủy diệt các loài sinh vật (khác với vụ va chạm 65 triệu năm trước), cũng có ý kiến cho rằng sự tuyệt chủng hàng loạt xảy ra kéo dài trong vài triệu năm, nên nó phải là kết quả của một quá trình dài chứ không phải là một vụ va chạm duy nhất, thậm chí còn có giả thuyết rằng đó là hậu quả của bức xạ đến từ một vụ nổ supernova. Nhưng sự phát triển của các mô hình ngày nay dựa trên hóa thạch xác các loài động thực vật đã thu gọn khoảng thời gian của cuộc đại tuyệt chủng chỉ từ 8.000 đến 100.000 năm thay vì vài triệu năm như tính toán trước kia. Chúng ta thấy rằng con số này chỉ là một cái chớp mắt đối với lịch sử địa chất hơn 4 tỷ năm của Trái Đất. Như vậy có nghĩa là cuộc tàn sát diễn ra rất nhanh, hoàn toàn có khả năng là do một va chạm từ thiên thạch hoặc tiểu hành tinh. Tuy nhiên đây vẫn chỉ là những suy đoán lý thuyết, để đưa ra một kết luận thì bằng chứng vẫn là không thể thiếu.
...và thủ phạm
Các nhà khoa học đã tìm thấy sâu bên trong các mẫu đá hiếm hoi còn lại từ thời
Permi-Trias các phân tử gọi là fullerene. Đây là các tinh thể carbon gần giống than chì, có cấu tạo tinh thể giống như một quả bóng đá như bạn thấy ở hình bên. Bên trong các tinh thể này có dấu vết của nguyên tử Heli3 và Argon36. Đây là những đồng vị rất khó tìm được trên Trái Đất, nó chỉ phổ biến ở các thiên thạch đến từ vũ trụ. Đây là một bằng chứng khá thuyết phục về việc một tiểu hành tinh đã va chạm với Trái Đất vào cuối kỉ Permi.
Vấn đề đặt ra là, có vẻ như tiểu hành tinh chỉ là kẻ đồng lõa trong vụ thảm sát này, hay có thể là một tác nhân quan trọng thúc đẩy những nghi phạm khác. Các đồng lõa của tiểu hành tinh này chính là sự dịch chuyển của các mảng thạch quyển và sự phun trào của núi lửa trên Trái Đất.
Đầu năm 2011, chúng ta đã chứng kiến những trận động đất lớn ở Thái Bình Dương gây ra không ít thiệt hại cho nhân loại, nhất là người dân Nhật Bản. Đó là kết quả của sự dịch chuyển và va chạm của các mảng thạch quyển đáy Thái Bình Dương. Với thế giới quan của con người nhỏ bé chúng ta, như vậy đã là cả một thảm họa, nhưng nếu so sánh với quá trình địa chất của Trái Đất, thì đó chỉ như là rung động êm ái của chiếc điện thoại di động bạn đang dùng (khi có cuộc gọi đến), còn sự kiện ở kỉ Permi mới là trận động đất thật sự.
Khác với thời điểm hiện nay, vào thời kì của đại cổ sinh Paleozoic, Trái Đất chúng ta có hai lục địa lớn là Laurasia và Gondwana. Trước hết xin nói qua về các chuyển động của vỏ Trái Đất: Chúng ta đều biết rằng trong lòng Trái Đất là khối dung nham khổng lồ, như một dòng sông của lửa và đá nóng chảy, còn bề mặt Trái Đất nơi chúng ta sinh sống chỉ là một lớp đá rắn mỏng nằm trên đó, giống như lớp băng trên mặt biển các vùng cực. Do chuyển động của các dòng biển nên lớp băng không thể luôn bền vững, một số chỗ bị nứt vỡ, chúng có thể trôi và va chạm với nhau khi có tác động mạnh như các dòng chảy bên dưới hay đơn giản là một va chạm do con người tạo ra phía trên. Lớp vỏ Trái Đất cũng như vậy, nó gồm nhiều mảnh vỡ nổi trên biển dung nham. Mặc dù các mảnh thạch quyển này có khối lượng rất lớn và xếp khá khít nhau nhưng không có nghĩa là chúng không có những rung chuyển, va chạm, ngay những núi lửa bình thường lâu ngày lại phun trào cũng chính là do những vết nứt vỡ trên vỏ Trái Đất tạo nên.
Trái Đất ở kỉ Permi với siêu lục địa duy nhất Pangaea
Ở kỉ Permi, lớp vỏ Trái Đất biến động dữ dội, các mảng thạch quyển khổng lồ rung chuyển, nứt vỡ, di chuyển và va chạm. Hai lục địa Laurasia và Gondwana tiến tới gần nhau và hợp nhất thành siêu lục địa Pangaea (lục địa duy nhất trên Trái Đất khi đó). Sự hợp nhất này gây ra một cú va chạm khủng khiếp, sự nứt vỡ xảy ra hàng loạt, một khối lượng dung nham khổng lồ bị nén lại và phun trào lên mặt đất. Theo con số tính toán của các nhà khoa học hiện nay, lượng dung nham đã được ném lên bên trên bề mặt hành tinh chúng ta khi đó là khoảng 1,5 triệu km³. Đây là một con số khổng lồ đến mức khó tưởng tượng vì một thông tin khác bạn cũng nên biết là những núi lửa ghê gớm nhất từng phun trào trong lịch sử loài người cũng khó có thể phun ra tới 1 km³ dung nham, vậy thì chuyện gì sẽ xảy ra nếu có tới 1,5 triệu ngọn núi lửa như vậy cùng phun trào khắp nơi trên mặt đất? Cả hành tinh là một biển lửa không gì có thể dập tắt. Bụi và khí carbonic tràn ngập trong không khí phủ kín bầu trời gây ra hiệu ứng nhà kính làm không khí càng nóng thêm. Dưới đại dương, các dòng hải lưu thay đổi và nhiều hệ sinh thái biến mất do sự di chuyển và va chạm lục địa. Toàn bộ quá trình này là hệ thông các nguyên nhân gây ra cuộc đại tuyệt chủng tàn khốc nhất lịch sử.
Tên tội phạm có thể lại là đấng cứu thế
Khi một triều đại suy tàn, sẽ là lúc bước sang một triều đại khác. Không chỉ trong lịch sử loài người mà cả đối với lịch sử của cả Trái Đất cũng vậy. Khi tiểu hành tinh lao vào Trái Đất cùng các va chạm lục địa xảy ra, một phần loài bò sát, cá và đa số các loài côn trùng khổng lồ bị tiêu diệt, chính là điều kiện để một số nhóm bò sát phát triển thành loài khủng long, chúng lên ngôi trở thành kẻ thống trị hành tinh thật sự trong suốt hơn 150 triệu năm. Không chỉ thế, sự thay đổi này cũng đã tạo điều kiện cho những tổ tiên xa xôi nhất của chúng ta tồn tại và phát triển, dù chỉ luôn là những kẻ chạy trốn trong thế giới của khủng long nhưng ít nhất các loài động vật có vú này vẫn có thể tồn tại chờ tới thời khắc của mình, trong khi nếu như không có sự kiện đại tuyệt chủng thì những sinh vật nhỏ bé như tổ tiên xa xưa này của chúng ta chẳng thể sống được ở một thế giới của đủ những kẻ thù từ lớn tới nhỏ, không chỉ bò sát, cá mà cả những con côn trùng khổng lồ. Sau hơn 150 triệu năm thống trị của loài khủng long, một lần nữa lại một triều đại sụp đổ, và đó chính là thời khắc của các tổ tiên động vật có vú.
Đại tuyệt chủng làm biến mất những quái vật này
Nếu nhìn dọc lịch sử phát triển Trái Đất, chúng ta thấy rằng mỗi cuộc tuyệt diệt đều mang lại những giá trị quan trọng của nó. Cây cối chết hàng loạt ở kỉ Carbon (còn gọi là kỉ than, 300 triệu năm trước) tạo nên những mỏ than đá cho chúng ta ngày nay, cá chết hàng loạt trong thảm họa đại tuyệt chủng Permi cung cấp nguồn dầu mỏ khổng lồ mà ngày nay chúng ta không thể thiếu ... Chúng ta cũng thấy rằng thiên thạch/tiểu hành tinh và các núi lửa luôn là những kẻ dường như nắm quyền sinh sát trên hành tinh này. Chính những cuộc tấn công của thiên thạch từ 4 tỷ năm trước đã mang những chất hữu cơ đầu tiên đến Trái Đất để những dạng sống đầu tiên ra đời. Mỗi khi núi lửa phun trào đều gây ra thảm họa cho sinh vật, nhưng chính nó đã cứu hành tinh vào thời kì đóng băng toàn cầu 850 triệu năm trước (khác với kỉ băng hà 12.000-100.000 năm trước), nhưng rồi nó lại cùng với một tiểu hành tinh quay trở lại thành kẻ hủy diệt vào đại tuyệt chủng Permi, cũng là đấng sáng thế cho một thế hệ sinh vật mới. Và khi triều đại của khủng long đã kéo dài đủ lâu, những thế lực này một lần nữa sắp xếp lại tất cả, để kết quả cuối cùng là chúng ta ngày nay.
Thảm họa Permi, cũng như nhiều cuộc tuyệt chủng nhỏ hơn khác, chỉ là một tai nạn và những "thủ phạm" nêu trên đã vô tình gây ra, và trên một góc độ nào đó, nó còn là cơ hội mang lại sự sống và văn minh ngày nay chúng ta đang tận hưởng. Tuy nhiên, trong triều đại của chính chúng ta thì sẽ chẳng có ai mong có một sự biến chuyển như vậy xảy ra, và đó là lí do ngày nay các nhà khoa học vẫn không ngừng quan sát và dự đoán, để ngăn chặn những kẻ tàn sát tiếp theo có thể một ngày sẽ tới thăm Trái Đất.
Tháng 10 năm 2011
Đặng Vũ Tuấn Sơn
Đọc thêm bài: 5 cuộc đại tuyệt chủng của Trái Đất, và cuộc thứ 6 đang bắt đầu.
